ဥကၠ႒ ၾသမကအခြဲ
(ဥကၠ႒ = အျမတ္။ ၾသမက = အညံ့။)ျပခဲ့ျပီးေသာ ဒြိဟတ္၊ တိဟိတ္ ကုသိုလ္စိတ္တို႔၌ ေရွ႕ပုဗၺေစတနာအခုိက္တုန္းကျဖစ္ေစ၊ လွဴျပီးေနာက္ အပရေစတနာအခိုက္မွာျဖစ္ေစ ကုသိုလ္ေစတနာျခံရံေနလွ်င္ (အကုသိုလ္မျဖစ္ဘဲ ကုသုိလ္စိတ္ေတြ ေရွ႕ေနာက္ပါေနလွ်င္)ျမင့္ျမတ္ေသာ ဥကၠ႒ ကုသိုလ္ျဖစ္၏။ မလွဴမီေရွ႕အဖုိ႔ႏွင့္ လွဴျပီးေနာက္အဖို႔ အကုသိုလ္မ်ား ျခံရံေနလွ်င္ ညံ့ဖ်င္းေသာ ၾသမကကုသိုလ္ျဖစ္၏။
ေရွ႕ေနာက္ ကုသိုလ္ အကုသိုလ္ “ျခံရံ”ဟူရာ၌ ထုိကုသိုလ္ႏွင့္ စပ္၍ ပုဗၺေစတနာ အပရေစတနာတုိ႔အခုိက္မွာ ကုသိုလ္စိတ္ျဖစ္မႈ၊ အကုသိုလ္စိတ္ျဖစ္မႈကို “ျခံရံသည္”ဟု ဆုိလုိသည္။ ထုိကုသိုလ္ႏွင့္ မစပ္ဘဲ အလြတ္သက္သက္ျဖစ္ေသာ ကုသိုလ္ အကုသိုလ္တုိ႔ကို “ျခံရံ”ဟု မဆုိရ။
ဥပမာ - အလွဴေပးခါနီး ေရွ႕အဖို႔၌ ေၾကြးေတာင္းမရ၍ ျမီစားကို တရားစြဲကာ ေဒါသအကုသိုလ္ ျဖစ္၏။ သို႔ေသာ္ အလွဴေပးဖုိ႔ ကိစၥ၌ကား စိတ္မပ်က္။ အလွဴေပးျပီးေနာက္ အလွဴကို ၀မ္းေျမာက္၏။ အပရေစတနာ ထက္သန္၏။ သို႔ေသာ္ ထုိအလွဴႏွင့္ မဆုိင္ေသာ ကိစၥ၌ကား ေလာဘ၊ ေဒါသ ျဖစ္ရ၏။ ဤသို႔ အလွဴႏွင့္ မဆုိင္ေသာ အရာ၀ယ္ ျဖစ္သမွ် အကုသိုလ္ကား အလွဴကုသိုလ္ ယုတ္ညံ႕ေအာင္ မေႏွာက္ယွက္ပါ။
ဤစကားအရ အခ်ဳပ္ကား - ပုဗၺေစတနာ အပရေစတနာ ထက္သန္ေသာ တိဟိတ္ ကုသိုလ္သည္ “ တိဟိတ္ ဥကၠ႒ ကုသိုလ္”ျဖစ္၏။ ပုဗၺေစတနာ ျဖစ္ေစ၊ အပရေစတနာ ျဖစ္ေစ တစ္ခုခုခ်ိဳ႕တဲ့လွ်င္ “တိဟိတ္ၾသမက ကုသိုလ္”ျဖစ္၏။ ႏွစ္ခုစလံုး ခ်ိဳ႕တဲ့လွ်င္သာ၍ “တိဟိတ္ၾသမက” ျဖစ္၏။ ဒြိဟိတ္ ဥကၠ႒ ဒြိဟိတ္ၾသမက ျဖစ္ပံုလည္း ဤနည္းအတုိင္း မွတ္ပါ။ (ပုဗၺ-မုဥၥ-အပၸရ ေစတနာ ၃-မ်ိဳး၊ တိဟိတ္ဒြိဟိတ္ ကုသိုလ္ ၂-မ်ိဳး၊ ဥကၠ႒ ၾသမက ကုသိုလ္ ၂-မ်ိဳး အခြဲကို သီလစေသာ ကုသိုလ္မ်ား၌လည္း ရႏုိင္၏။)
ေဆာင္ -
၁။ ကုသိုလ္ ျပဳစဥ္၊ ကံက်ိဳးျမင္သိ၊ ဉာဏ္ယွဥ္ဘိ၊ တိဟိတ္ ကုသိုလ္ေခၚ။
၂။ ကုသိုလ္ ျပဳစဥ္၊ ကံက်ိဳးျမင္သိ၊ ဉာဏ္မရွိ၊ ဒြိဟိတ္ ကုသုိလ္ေခၚ။
၃။ ေရွ႕ေနာက္ ႏွစ္ရပ္၊ ကုသိုလ္ညွပ္၊ ဥကၠ႒ အျမတ္ေခၚ။
၄။ ေရွ႕ေနာက္ ႏွစ္တန္၊ အကုျခံ၊ ညံ့ဟန္ ၾသမကေခၚ။
အယုတ္ အလတ္ အျမတ္ ခြဲနည္းတစ္မ်ိဳး
ဟီနဒါန၊ မဇၥ်ိမဒါန၊ မဏီတဒါနဟု ဒါန ၃-မ်ိဳးရွိ၏။ မိမိသံုးေသာ ပစၥည္းေလာက္ မေကာင္းေသာ အ၀တ္အစားမ်ားကို လွဴလွ်င္ ဟီန(ယုတ္ညံ့ေသာ)ဒါနျဖစ္၏။ မိမိသံုးစားေသာ ပစၥည္းႏွင့္ တန္းတူပစၥည္းကို လွဴလွ်င္ မဇၥ်ိမ (အလတ္စား)ဒါနျဖစ္၏။ မိမိသံုးေသာ ပစၥည္းထက္ သာလြန္ေကာင္းျမတ္ေသာ ပစၥည္းကို လွဴလွ်င္ ပဏီတ (မြန္ျမတ္ေသာ)ဒါန ျဖစ္၏။
တစ္နည္း - ဒါသဒါန၊ သဟာယဒါန၊ သာမီဒါနဟု ၃-မ်ိဳးရွိ၏။ ထုိတြင္ ျပခဲ့ေသာ ဟီနဒါနကို “ဒါသဒါန”ဟုေခၚသည္။ “ကြ်န္အေနမ်ိဳးျဖစ္ေသာ ေအာက္တန္းစားအလွဴ”ဟုဆိုလိုသည္။ ျပခဲ့ေသာ မဇၥ်ိမဒါနကို “သဟာယဒါန”ဟုေခၚသည္။ “မိတ္ေဆြ သူငယ္ခ်င္း အေနမ်ိဳးျဖစ္ေသာ အလယ္အလတ္စား အလွဴ”ဟု ဆုိလုိသည္။ ျပခဲ့ေသာ ပဏီတဒါနကို “သာမီဒါန”ဟုေခၚသည္။ “အရွင္သခင္မ်ိဳးျဖစ္ေသာ အထက္တန္းစားအလွဴ”ဟု ဆိုလုိသည္။
တစ္နည္း - ဒါန ျပဳေနတုန္း၌ စိတ္ဆႏၵ လံု႔လ၀ီရိယ သဒၶါတရားတုိ႔ညံ့လွ်င္ “ဟီနဒါန”ျဖစ္၏။ စိတ္ဆႏၵ လံု႔လ၀ီရိယ သဒၶါတရားတုိ႔ မွန္မွန္ရွိလွ်င္ “မဇၥ်ိမဒါန”ျဖစ္၏။ စိတ္ဆႏၵ လံု႔လ၀ီရိယတုိ႔ ထက္သန္လွ်င္ “ပဏီတဒါန”ျဖစ္၏။
တစ္နည္း - ေက်ာင္းဒကာ၊ ဘုရားဒကာ၊ အလွဴဒကာစေသာဂုဏ္၊ “အင္မတန္ သူေတာ္ေကာင္းတာပဲ”စေသာ ခ်ီးမြမ္းမူကို လုိလား၍ ျပဳေသာဒါနသည္ “ဟီနဒါန”တည္း။ “ေနာင္ဘ၀သံသရာ၌ တစ္စံုတစ္ခု ေကာင္းက်ိဳးရလိမ့္မည္”ဟု အက်ိဳးကိုေမွ်ာ္၍ ျပဳေသာ ဒါနသည္ “မဇၥ်ိမဒါန”တည္း။ ေနာင္သံသရာ အက်ိဳးရမရကို ဂရုမစိုက္ဘဲ (အက်ိဳး မရခ်င္ေနေပေစ)“ပညာရွိ သူေတာ္ေကာင္း”ဆုိတာ သူတစ္ပါးကို ေပးကမ္းခ်ီးေျမွာက္ရုိး ထံုးစံတည္းဟု သေဘာထား၍ သူတစ္ပါးကို စားေစ ၀တ္ေစလုိေသာ ေစတနာ သက္သက္ျဖင့္ ေပးလွဴစြန္႔ၾကဲျခင္းသည္ “ပဏီတဒါန”တည္း။
မွတ္ခ်က္။ ။ဤနည္း၌ အက်ိဳးကို လုိလား၍ ျပဳေသာ ဒါနထက္ အက်ိဳးကိုမေျမာ္ဘဲ ျပဳေသာဒါနကျမတ္ပံုကို သတိျပဳသင့္၏။ မိမိအက်ိဳးကို မလိုလားဘဲ “သူတစ္ပါး ခ်မ္းသာလွ်င္ျပီးေရာ”ဆိုေသာ ေစတနာတုိ႔မွာ အလြန္ျမင့္ျမတ္ေသာ စိတ္ဓာတ္ရွိေသာ အေလာင္းေတာ္ၾကီးမ်ား၏ စိတ္ထားမ်ိဳးပင္ ျဖစ္ပါသည္။
တစ္နည္း - ဘ၀စည္းစိမ္ကို ခံစားလို၍ ျပဳေသာ ဒါနသည္ “ဟီနဒါန”တည္း။ မိမိ၏ သံသရာမွ လြတ္ေျမာက္ေရးကို လုိလား၍ (ဤဒါနသည္ မဂ္ဖုိလ္၏ အေျခခံ ျဖစ္ပါေစဟု ဆုေတာင္း၍)ျပဳေသာ ဒါနသည္ “မဇၥ်ိမဒါန”တည္း။ သတၱ၀ါမ်ား၏ သံသရာမွ လြတ္ေျမာက္ေရးကို ေျမာ္ေတြးလ်က္ ဘုရားေလာင္းတုိ႔ ျဖည့္က်င့္အပ္ေသာ ဒါနပါရမီသာလွ်င္ အျမတ္ဆံုး “ပဏီတဒါန”ျဖစ္သည္။ ဤကား တစ္မ်ိဳးထက္တစ္မ်ိဳး (စိတ္ထားတတ္၍)ျမတ္ပံုတည္း။ (သီလ စသည္မ်ား၌လည္း ဤကဲ့သို႔ စိတ္ထားလုိက္၍ အယုတ္ အလတ္ အျမတ္ ကြဲျပားႏုိင္ၾကသည္။)