ဧကဂၢတာအေၾကာင္း
တည္ျငိမ္ျခင္း ျငိမ္သက္ျခင္း သေဘာသည္ ဧကဂၢတာတည္း။ ထုိ႔ေၾကာင့္ “ဧကဂၢတာ၊ တည္ျငိမ္စြာသား”ဟု ဆုိခဲ့သည္။ ဤ ဧကဂၢတာကို “သမာဓိ”ဟုလည္း ေခၚၾကသည္။
ဧကဂၢတာေခၚေသာ သမာဓိ၏ အစြမ္းေၾကာင့္ စိတ္သည္ အာရုံကို ယူေသာအခါ အာရုံတစ္ခု၌ အေတာ္ၾကာေအာင္ ထပ္ကာထပ္ကာ ယူႏုိင္၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ဤသမာဓိကို ေလျငိမ္ရာ၌ ထြန္းထားေသာ မီးေတာက္၏ ျငိမ္သက္ေနပံုကဲ့သို႕ အာရုံတစ္ခု၌ တည္တံ့ေသာ (တည္ၾကည္ေသာ) ျငိမ္သက္ေသာ တရားဟု ဆိုရေပသည္။
ကမၼ႒ာန္းအာရုံ တစ္ခုခုကို ယူေနရာ၌ ထုိအာရုံတစ္ခုအေပၚမွာ ၾကာရွည္စြာ ထပ္၍ထပ္၍ အာရုံျပဳႏုိင္လွ်င္ “သမာဓိရျပီး၊ သမာဓိဓာတ္ခံအားေကာင္းလာျပီ”ဟု ေျပာစမွတ္ျပဳၾက၏။ ထုိသမာဓိ ဓာတ္ခံအားေကာင္းသူသည္ အေနအထုိင္ တည္ၾကည္၏။ အေျပာအဆိုလည္း တည္ၾကည္၏။ သြားလာရာ၌လည္း ဣေျႏၵရ၏။ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံရာ၌လည္း တည့္မတ္၏။ သုိ႔ရာတြင္ စြဲမိစြဲရာ အာရုံကိုကား စြဲလမ္းတတ္ေလသည္။
ဇီဝိတိေႃႏၵအေၾကာင္း
စိတ္ ေစတသိက္ ၂-ပါးကို နာမ္တရားဟု ေခၚ၏။ ထုိနာမ္တရားတို႔၏ အသက္သည္ ဇီ၀ိတိေျႏၵတည္း။ ျဖစ္သမွ် စိတ္ေစတသိက္မ်ားသည္ အေသမဟုတ္၊ အရွင္မ်ားတည္း။ ထုိသို႔ အရွင္ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ အာရုံကို သိႏုိင္၏။ အကယ္၍ အသက္မပါဘဲ စိတ္ေစတသိက္ေတြ အေသခ်ည္း ျဖစ္ေနပါမူ မည္သည့္ကိစၥကိုမွ် ရြက္ေဆာင္ႏုိင္ၾကလိမ့္မည္မဟုတ္။
အခ်ဳပ္မွာ ဤဇီ၀ိတိေျႏၵဟု ေခၚေသာ အသက္ပါေနေသာေၾကာင့္သာ စိတ္ေစတသိက္တို႔ တစ္ခုျပီးတစ္ခု ဆက္၍ မပ်က္စီးဘဲ (ကံ အရွိန္ရွိေနသမွ်)တည္ေနၾကရေလသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ “မကြာနာမ္သက္၊ ဇီ၀ိန္ဆက္၍၊ မပ်က္မျပဳန္း”ဟု ဆုိခဲ့ေပသည္။ နာမ္တရားတို႔၌ နာမ္သက္ပါသကဲ့သို႔ ရုပ္တရားတုိ႔၌လည္း ရုပ္သက္ပါ၏။ ဤနာမ္သက္ႏွင့္ ရုပ္သက္ျဖစ္ေသာ ဇီ၀ိတ ၂-ပါးကိုပင္ သတၱ၀ါတို႔၏ အသက္ဟု ေခၚရေပသည္။ ထုိရုပ္ဇီ၀ိတ နာမ္ ဇီ၀ိတ ၂-မ်ိဳးအျပင္ သတၱ၀ါတုိ႔ ကိုယ္အတြင္း၌ အသက္ေကာင္၊ ၀ိညာဥ္ေကာင္း၊ လိပ္ျပာေကာင္၊ အတၱေကာင္းဟူ၍ မရွိေတာ့ျပီ။
မနသိကာရအေၾကာင္း
ႏွလံုးသြင္ျခင္းသေဘာသည္ မနသိကာရ မည္၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ “ႏွလံုးသြင္းကို၊ မနသိဆုိ၏”ဟု ဆုိခဲ့သည္။ “ႏွလံုးသြင္း”ဟူရာ၌ စိတ္ကို “ႏွလံုး”ဟုေခၚ၏။ ဤစိတ္ႏွလံုးအတြင္းသို႔ အာရုံတစ္ခုခု ေပၚထင္ေအာင္ (သြင္းေပးသကဲ့သို႔)ျပဳေပးျခင္းကို “ႏွလံုးသြင္းဟု ေခၚသည္။
အမွန္အားျဖင့္ မနသိကာရသည္ စိတ္ထဲတြင္ အာရုံဝင္=လာေအာင္ ဆြဲေဆာင္သြင္းႏုိင္သည္မဟုတ္။ သို႔ရာတြင္ မနသိကာရ၏ အစြမ္းေၾကာင့္ အာရုံတစ္ခုခု အျမဲရလ်က္ရွိရကား ဤ မနသိကာရသည္ပင္ အာရုံကိုရေအာင္ ေဆာင္ယူ သြင္းေပးသကဲ့သို႔ တင္စား၍ ေျပာဆုိရေပသည္။
ေစတိသက္ ၇-ပါး စိတ္ျဖစ္တုိင္းပါပံု
စိတ္တစ္ခုျဖစ္ရာ၌ အာရုံကို ထိမူ “ဖႆ”ႏွင့္ “မနသိကာရ”တုိင္ေအာင္ ေစတသိက္ ၇-ပါးတုိ႔ အျမဲပါၾကရသည္။ ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ သဒၶါ၊ သတိ စသည္တုိ႔ကား သူတို႔ဆုိင္ရာ အာရုံကိုယူေသာ အခါ၌သာ အပိုပါ၀င္လာၾကသည္။ ထုိ ၇-ပါးတြင္ တစ္စံုတစ္ခုကို ခံစားေနေသာအခါ ေ၀ဒနာသည္ သတၱိထင္ရွား၍ တစ္စံုတစ္ခုကို မွတ္ေနေသာအခါ သညာသည္ သတၱိထင္ရွား၏။ ေစတိသက္ ၇-ပါး စိတ္ျဖစ္တုိင္းပါပံု
ကံတစ္ခုခုကို ျပဳေနေသာအခါ ေစတနာသည္ သတၱိထင္ရွား၍ အာရုံတစ္ခုခုကို စူးစုိက္ေသာအခါ ဧကဂၢတာေခၚေသာ သမာဓိက သတၱိထင္ရွား၏။ ၾကြင္းေသာ ဖႆ၊ ဇီ၀ိတေျႏၵ၊ မနသိကာရ ၃-ပါးတုိ႔ကား ဘယ္အခါမွ် သူတို႔သတၱိ မထင္ရွားလွေခ်။
မဟာဂႏၶာရံုဆရာေတာ္၏ ကိုယ္က်င့္အဘိဓမၼာစာအုပ္မွ
♣ေစတနာအေၾကာင္းကိုဒီမွာ ♣ ႏွိပ္ၿပီး ဖတ္ရွဳႏိုင္ပါတယ္။
ေမတၱာရိပ္မွ စာစီဓမၼဒါနျပဳပါသည္။